9 Հոկտեմբեր, 2020

«Թուրքիայից և վարձկաններից եկող մարտահրավերները մտահոգիչ են... իսկ Ադրբեջանը արհեստական պետություն է, որը մի օր պետք է պայթի

«Թուրքիայից և վարձկաններից եկող մարտահրավերը մտահոգիչ են տարածաշրջանային անվտանգության տեսանկյունից»

Թուրքիան ու Ադրբեջանը երբեք չեն թաքցրել իրենց բացահայտ հայատյաց քաղաքականությունը, պատմությունը վերախմբագրելու ջանքերը՝ օգտագործելով բոլոր միջազգային հարթակները և ծախսելով ահռելի նյութական ռեսուրս: Դրա դրսևորումներից մեկը անցնող տարիների ընթացքում Մերձավոր Արևելքի մի շարք երկրներում ահաբեկչական խմբավորումների կողմից հայաբնակ շրջանների վրա հարձակումներն էին, որոնք ուղղորդվում էին Թուրքիայի կողմից:
Սեպտեմբերի 27-ից Հայաստանի և Արցախի դեմ սանձազերծված ռազմական էսկալացիայի հետևում, այսօր դարձյալ կանգնած է Թուրքիան՝ ներգրավելով վարձկան ահաբեկիչներ Մերձավոր Արևելքի տարբեր երկրներից: Եվ այսօր երկու հայկական պետությունները՝ Հայաստանն ու Արցախը, պայքարում են ոչ միայն թուրք-ադրբեջանական տանդեմի, այլև գլոբալ ահաբեկչության դեմ, որը սպառնալիք է ամբողջ տարածաշրջանի համար և միայն մեր դեմ չէ , որ ուղղված է այն:

«Միջազգային հանրությունը, առաջին հերթին հարևանության երկրները՝ Ռուսաստանը, Վրաստանը, Իրանը, պետք է գիտակցեն, որ կան անվտանգության հետ կապված մարտահրավերներ, որոնք չեն կարող վերաբերվել միայն Հայաստանին ու Արցախին»,- այս համոզմանն է ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող, արաբագետ ԱՐԱՔՍ ՓԱՇԱՅԱՆԸ: Ներկայացնում ենք նրա դիտարկումները տարածաշրջանային իրավիճակի և հնարավոր զարգացումների վերաբերյալ:

- Հարգելի՛ Արաքս, պատերազմի 12-րդ օրն է: Սեպտեմբերի 27-ից Ադրբեջանը Թուրքիայի բացահայտ աջակցությամբ, ռազմական էսկալացիա է սանձազերծել ընդդեմ Հայաստանի եւ Արցախի: Արգելված զինատեսակներով ռմբակոծվում են խաղաղ բնակավայրերը: Եվ այս պատերազմում ներգրավված են նաև վարձկան գրոհայիններ: Ըստ Ձեզ, ո՞ր խմբավորումներից են այդ վարձկանները, և ո՞ր երկրներից:

-Ըստ շրջանառվող լուրերի, վարձկանների հիմնական մասը՝ Սիրիայի տարբեր շրջաններից են: Նրանց մեջ կան թե՛ թուրքմեններ, թե՛ սիրիացի արաբներ: Վարձկանները հիմնականում սերում են Սիրիայում ալ-Կաիդայի ճյուղավորումը համարվող «Հայա Թահրիր ալ-Շամից», որը հայտնի է նաև Ջաբհաթ ալ-Նուսրա անունով: Այս տեղեկությունը հաստատել են նաեւ ռուսական պաշտոնական աղբյուրները: Զինյալների մի մասն էլ՝ թուրքմենական ծագում ունեցող «Սուլթան Մուրադ» խմբավորումից են, ինչպես նաև «Համզայից» ու «Սուլեյման շահից»: Տվյալներ կան նաև Աֆղանստանից, Պակիստանից և այլ շրջաններից արցախյան պատերազմին վարձկանների հնարավոր մասնակցության մասին:

-Հայտնի, որ մի քանի տարի շարունակ, Սիրիայում, Լիբանանում, Իրաքում մենք նկատում էինք ահաբեկչական խմբավորումների, ջիհադիստների հարձակում հայկական բնակավայրերի, քրիստոնեական սրբությունների վրա: Իսկ դրա հետևում ոչ այնքան բացահայտ կերպով կանգնած էր Թուրքիան, որը նաստում է զինյալ ահաբեկիչների՝ իր իսկ տարածքում մարզմանն ու վերազինմանը: Արդյո՞ք կանխատեսելի էր, որ այդ խմբերը ներգրավվելու են նաև ադրբեջանական բանակում՝ ընդդեմ Արցախի ու Հայաստանի:

-Ադրբեջանի իշխանությունները միշտ հայտարարում էին, որ իրենց բանակը տարածաշրջանի ամենամարտունակ ու լավ զինված բանակներից է: Այն փաստը, որ դիմել են վարձկանների օգնությանը, ապացուցում է ադրբեջանական բանակի շուրջ հյուսված միֆերի մասին: Եվ վերջապես՝ հանուն ի՞նչի պետք է կռվի ադրբեջանական բանակը: Ի՞նչ է նրանց համար Արցախը՝ պարզապես տարածք: Ցանկացած բանակի համար շատ կարևոր է նաև ոգին, և հայրենասիրությունը: Մյուս կողմից, Ադրբեջանում վարձկանները հայտնվել են Թուրքիայի միջոցով, որը շփման գիծ է նետել Սիրիայում և տարածաշրջանում իր կողմից վերահսկվող ջիհադական ռեսուրսը, որը Ադրբեջանում վստահաբար կոչնչանա: Այդ վարձկաններին ըստ ամենայնի հավատացրել են, թե գնում են կռվելու «անհավատների» դեմ, և միանգամայն այլ նշանակության առաջադրանքներ են իրականացնելու:

-Մերձավոր Արևելքից զինյալ ահաբեկիչների մենք տեսել ենք նաև Արցախյան գոյամարտի տարիներին, մասնավորապես Աֆղանստանից, ապա Ապրիլյան պատերազմում: Իսկ այսօրվա իրավիճակն ինչո՞վ է առանձնանում իր դրսևորումներով ու մասշտաբներով:

-1993-1994 թթ. Հեյդար Ալիևը Աֆղանստանից բերեց աֆղան և «արաբ աֆղանցի» վարձկաններ, որոնց մի մեծ մասը սպանվեց ռազմաճակատում, քչերը վերադարձան հետ: Մի մասն էլ անցավ Հյուսիսային Կովկաս:

-Ի՞նչ գնահատականի է արժանի Իսրայելի ներգրավվածությունն ու բացահայտ սպառազինումը Ադրբեջանին , ինչպես նաև աջակցությունը Թուրքիային: Ի՞նչ քաղաքական նպատակ ունի այս համագործակցությունը:

-Իսրայելն Ադրբեջանի հետ սովորական առևտուր է անում, համագործակցում ռազմական, ռազմատեխնիկական, էներգետիկ և այլևայլ ոլորտներում: Բացի այդ, Հայաստանը տասնամյակներ շարունակ Իսրայելի հետ քաղաքական համագործակցություն չի զարգացրել, իսկ Ադրբեջանը հաջողությամբ առաջ է գնացել՝ Իսրայելի հետ իր հարաբերություններում: Ամեն պարագայում, համոզված եմ, որ Իսրայելի հետ Հայաստանը պետք է հաջողի զարգացնել բազմակողմ հարաբերություններ:

-Դուք Ձեր վերջին գրառումներից մեկում Սիրիայի Արաբական Հանրապետության ԱԳՆ-ի պաշտոնական դիրքորոշումը բնորոշել եք խելամիտ և հավասարակշռված, քանի որ հասցեականություն կար: Իսկ ի՞նչ վերաբերմունք եք նկատում արաբական աշխարհում ՝ հանդեպ թուրք-ադրբեջանական ագրեսիայի:

-Արաբական առանձին երկրների ԱԳՆ հայտարարություններում՝ Եգիպտոս, Հորդանան և այլն, հիմնականում հավասարության նշան էր դրված, ինչը մեր համար բավարար չէ: Առնվազն պետք է նշված լիներ, որ անընդունելի է երրորդ կողմի միջամտությունը՝ արցախյան հակամարտության մեջ: Այս իմաստով, առանձնանում էր Սաուդյան Արաբիայի ԱԳՆ հայտարարությունը, որն իհարկե լուրջ առաջխաղացում էր: Իսկ Սիրիայի հետ կապված, արդեն նշեցիք: Իսկապես, գրագետ և անաչառ տեքստ էր:

-Այսօր Թուրքիան միջազգային ահաբեկչություն արտահանող երկիր է , որի համար չի պատժվել մինչ օրս: Իսկ մենք այսօր կռվում ենք միջազգային ահաբեկչության դեմ՝ միաժամանակ պայքարելով նաև տարածաշրջանի անվտանգության համար: Ի՞նչ հետևանք է սա առաջացնելու նույն Ադրբեջանի համար՝ իր զորքում տեղակայելով ահաբեկիչներին: Եվ սա ի՞նչ քաղաքական արձագանք կգտնի Ռուսատանում և Իրանում:

-Միջազգային հանրությունը, առաջին հերթին հարևանության երկրները՝ Ռուսաստանը, Վրաստանը, Իրանը, պետք է գիտակցեն, որ կան անվտանգության հետ կապված մարտահրավերներ, որոնք չեն կարող վերաբերվել միայն Հայաստանին ու Արցախին: Թուրքիայից և վարձկաններից եկող մարտահրավերը մտահոգիչ են տարածաշրջանային անվտանգության տեսանկյունից: Թուրքիայի ծավալապաշտական քաղաքականությունը Մերձավոր Արևելքում, Արևելյան Միջերկրածովյանում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Հարավային Կովկասում, թուրքական համայնքների հարաճուն ընդլայնումն ու թուրքական քաղաքականության ակտիվացումը Եվրոպայում, նաև՝ Բալկաններում, թյուրքական և սուննիական աշխարհում Թուրքիայի հետևողական առաջխաղացումն ու առաջատար պետություն դառնալու ցանկությունը՝ իրականում մարտահրավեր են ոչ թե մի պետության կամ մի խումբ պետությունների, այլ՝ ամբողջ աշխարհի համար: Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը ոչ թե պետք է մտահոգիչ լիներ, այլ այս հարցում պետք է այլևս գործնական բազմաթիվ քայլեր արված լինեին միջազգային հանրության և հարևանության երկրների, այդ թվում՝ ՆԱՏՕ-ի կողմից, որի անդամ-պետությունն իրենց զենքերն ուղղորդում է Արցախի խաղաղ բնակչության դեմ:

Եթե 1991 թ-ին, Քուվեյթի դեմ Իրաքի հարձակումից հետո միջազգային հանրությունը ԱՄՆ-ի առաջնորդությամբ կարողացավ կասեցնել Սադդամ Հուսեյնին և պատժամիջոցներ կիրառել Իրաքի դեմ, ապա այժմ առնվազն նույն կերպ պետք է վարվեր Թուրքիայի հետ: Ինչո՞ւ չի կարելի պատժամիջոցներ կիրառել Էրդողանի, Ալիևի, նրանց ընտանիքների, նրա շրջապատի դեմ այնպես, ինչպես հեշտությամբ արվեց Սիրիայի և Բաշար Ալ-Ասադի դեմ, ով իր երկրի տարածքում պայքարում էր միջազագային ահաբեկչության դեմ: Սակայն աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական շահերի առկայությունը՝ գործնականում խանգարում են Թուրքիայի դեմ միասնական մոտեցումների մշակումն ու իրականացումը, կամ գոնե այս գործընթացը ձգձգվում է:

-Պատերազմի առաջին իսկ օրերին Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանը կոչ հղեց Ադրբեջանի տարածքի տեղաբնիկ ազգերին՝ չմասնակցել պատերազմին, մասնավորապես ասելով. «Մենք կարևորում ենք Ադրբեջանի բնիկ ժողովուրդների՝ թալիշների և լեզգիների՝ մեր հիմնախնդրին խորապես տիրապետելու, ինչպես նաև համակրանք ունենալու մշտական դրսևորումները:
Ուզում եմ հավաստիացնել, որ մենք թալիշ և լեզգի ժողովուրդների արդարացի պայքարի կողքին ենք, և պատրաստ ենք բոլոր հնարավոր միջոցներով նպաստել ձեր պայքարի վերջնանպատակին՝ անկախության ձեռքբերմանը»:
Գիտենք նաև, որ Ադրբեջանը առաջին գիծ է ուղարկել բնիկ ազգերի ներկայացուցիչներին: Կարո՞ղ ենք ասել, որ Ադրբեջանն այս ճանապարհով, թաքնված կերպով իրականացնում է էթնիկ զտումներ:

-Ադրբեջանը, իսկապես, առաջին գիծ է մղել Ադրբեջանի տեղաբնիկներին, և շատ ճիշտ է, որ Հայաստանից և Արցախից նրանց ուղղված կոչեր հնչեն: Մենք պետք է դիմենք, խոսենք այդ ժողովուրդների հետ, որպեսզի նրանք չկռվեն Հայաստանի և Արցախի դեմ: Ադրբեջանը ուղղակի օգտագործում է նրանց:

-Հարգելի՛ Արաքս, Ձեր գնահատմամբ կա՞ն նախադրյալներ, որ հետագայում տեղաբնիկ ազգերի ընդվզումների հետևանքով երկիրը կպառակտվի և այս պատերազմը կդառնա գլխացավանք հենց Ադրբեջանի համար:

-Ադրբեջանը արհեստական պետություն է՝ արհեստական ինքնությամբ, որը մի օր պետք է պայթի, Ադրբեջանը պետք է մասնատվի: Ադրբեջանի տարածքում տարբեր պետությունների ստեղծումը անվտանգային նոր իրավիճակ կստեղծի Հարավային Կովկասում, որը կարող է շահեկան լինել Հայաստանի և Արցախի համար:

-Ադրբեջանական բանակում ներգրավված վարձկան գրոհայինները, ջիհադիստները տարիներ շարունակ օգտագործվել են արաբական երկրները կազմաքանդելու, էթնիկ-կրոնական ազգամիջյան բախումներ հրահրելու համար: Հեռանկարային համարու՞մ եք, որ հետագայում Հայաստանի մասնակցությամբ մի շարք արաբական երկրների հետ կարող է ստեղծվել դաշինք՝ ահաբեկչության դեմ պայքարի համար:

-Դեռևս վաղ է այդ մասին խոսել, բայց Հայաստանը պետք է ձգտի խորացնել համագործակցությունը արաբական այն երկրների հետ, որոնք Հայաստանի նման ունեն նույն սկզբնաղբյուրն ունեցող անվտանգային մարտահրավերներ: