Աջ կողմում Ծառուկյանն է`խաղատներն ու տուկի թելերը, ձախ կողմում`Լիմինդրովիչն ու Մալաթիայի հրաձգարանը

Պատմաքաղաքական հո°պ զիլինա, զիլինա.. Ես չեմ հարցնում, թե ինչպես են տեղադրվում արձանները Երևանում, դուք էլ մի հարցրեք, դա բնավ էլ կարևոր չէ: (Այսինքն` մի՞թե նշանակություն ունի, թե որ քարհանքից են այս արձանի բազալտը տեղափոխել, քանդակագործը գունավոր երազ էր տեսել, թե սև-սպիտակ, առհասարակ ում ինչ գործն է, թե քարհանքի պահակը ինչու հանկարծ խանգարվեց և փոխեց սեռը): Ես չեմ հարցնում, բացատրում եմ, որ նշանակալից է մեկ այլ հանգամանք. ինչո՞ւ են տեղադրում ՍՐԱ, ոչ թե ՆՐԱ արձանը: Այ հենց էստեղ էլ եկեք փնտրենք շան գլուխը, այսինքն` փնտրենք և գտնենք, թե որտեղ է այն գարշահոտում, չէ՞ որ արձանը, քանդակը, հուշաղբյուրն ու պուլպուլակը անմիջապես կապված են տվյալ ժամանակափուլի հասարակական-քաղաքական, պատմամշակութային և գաստրոնոմիական պայմանների հետ: Օրինակ, ես անսխալ կարող եմ արձանից որոշել տվյալ ժամանակի քյաբաբի որակը: Կամ թե որքան ֆուտբոլասեր էր հաճախում մարզադաշտ Թբիլիսիի հետ խաղին, ինչ արժեր «Պլոմբիր» պաղպաղակը, և որքան էր այն գումարի չափը, որը պիտի վճարվեր պետհամալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ որդուդ խցկելու համար, եթե նա ի ծնե թուլամիտ էր և մեծ դժվարությամբ էր զանազանում գլոբուսը ձմերուկից: Վերջերս մեր հասարակությունը վերստին պառակտվեց երկու հավասար մասերի: Ի՞նչն է գովելի. առաջին դեպքն է, երբ պառակտումը չունի քաղաքական ենթատեքստ (օրինակ, երկփեղկված չէ Տեր-Պետրոսյան-Հայրիկյան հակառակության միջև և չի մտատանջվում` ձայնը տա Րաֆֆո՞ւն, թե՞ գերադասի Ծառուկյանի տուկի թելերը) և պառակտվել է պատմամշակութային թնջուկի շուրջ` դնե՞լ, թե՞ ոչ Անաստաս Միկոյանի արձանը: Ես, ի դեպ, կողմ եմ և' դնելուն, և' ճիշտ հակառակը` մոռանալուն: Ահավասիկ թե ինչու. հետևեք տողերիս քոչարուն: Լուսավորչից ծաղկաքիլեր. Այ հիմա հարցնում եմ ձեզ, դուք գիտե՞ք, թե բոլշևիկյան Հայաստանում (որի կայացման համար ժամանակին քրտնեց և պաղեց տակավին պատանի Անաստասը) ո՞ւմ հավերժացրին առաջինը քարի, գիպսի կամ բրոնզի մեջ: Ուլյանովին, ո'չ, Կառլի՞ն, բնա'վ, Լյուքսեմբուրգ Ռոզայի՞ն, թե՞ Մուղդուսուն... Առաջին արձանը փառաբանում էր լուսավորիչ Խաչատուրին Աբովյանին, որը ձուլվեց Փարիզում, հասավ Հայաստան, տեղադրվեց ներկայիս Ազնավուրի հրապարակում, հետո ի հայտ եկավ Մանկական երկաթուղում և վերջապես հանգրվանեց իր ծննդավայր Քանաքեռում, սեփական տուն-թանգարանի բակում: Ո՞ւմ արձանով իրեն նշանավորեց երրորդ հանրապետությունը. Տիգրան Մեծի՞, Անգեղյան Տորքի՞, թե՞ Վանիկ Սմբատիչի... Ոչ և ոչ, Կարաբալայի արձանը կերտվեց, ով մի պատումով ռոմանտիկ ծաղիկ նվիրաբերող էր, մյուսով` հարբեցող մեկը, ով երկրի մշակութային (և գեղանի տիկնանց, անշուշտ) վերնախավին ծաղիկ էր նվիրում, այլոց վրա էլ վաճառում էր: Մի խոսքով` Սովետմիությունը թույլատրում էր ազգային հանրապետություններին տեղակայել յուրյանց մշակութապատմական, առաջավոր դեմքերի արձանները, միայն թե պայմանը չխախտելով: Այսպես, Կրեմլը ասում էր, սիրելի արմենոիդ-հայկազուններ, էդ լավ է, որ Նոյը առաջին անգամ Արարատյան դաշտում է գինովցել, վատ չէ բնավ, որ դուք առաջինն եք աշխարհում, որ չարուխ եք կարել, երկաթ եք ձուլել, տառեր եք կերտել և մամոնտ եք քերթել, գիտենք, տեղյակ ենք և տեղեկացնում ենք, որ մեկ-երկու անմահ բոլշևիկի արձանը դնելեն ետքը կարող եք ձեր ազգային ջոջաց կոթողները փառավորապես տեղադրել... Աբովյան-լուսավորչին հետևեց դիվահարված երիտկոմ Ղուկաս Ղուկասյանի արձանը, կերտեցին պատմիչ Կորյունին և քերթեցին ահաբեկիչ Կամոյին: Կարծում եմ` շահեցինք, զի ազգային ջոջաց արձանաքանակը երկու գլխով գերազանցում էր կարմիր «վոժդերին», շրջեք Երևանում և համոզվեք դրանում: Մի խոսքով, Սովետմիությունը սկսեց Լուսավորիչով, անկախ Հայաստանը` ծաղկաքիլերով: Արձանային աջաբ-սանդալ Ո՞վ է նա, որ ձեռքը սրտին դրած (պատգամավորները` մականունակիրները, նախկին նախարարներն ու աիմականները կարող են ձեռքները դնել ոչ թե սրտներին, այլ ով որտեղ կամենա) չի խոստովանի, որ կիսագաղութային պայմաններում (այսինքն` ԽՍՀՄ կազմում) մենք շատ ավելի անկախ էինք, քան ազատ-անկախ երկրում: Պատճառը արձաններն են և պուլպուլակները: Սկսենք պուլպուլակներից, ով ում հիշատակին նվիրված պուլպուլակն է կամենում տեղադրել, ապա առանց խոչընդոտի տեղակայում է: Մի պուլպուլակ կա (չեմ ասի որտեղ, ինքներդ գտեք) մարմարակերտ, վրան սրտամորմոք մի գրություն. «Խմիր, ժողովուրդ, անապակ այս ջուրը և հիշիր քո ծառա Վաղինակին»: Վաղինակն իրականում թաղի պատուհաս «պլանքյաշ» Վաղոն է, զոհված հաշիշի հետ անհավասար մարտի չորրորդ ռաունդում: Այսպիսով, մինչև Անաստաս Միկոյանի արձանը կերտելը նախ հասկանանք, ինչո՞ւ ենք ՍՐԱ արձանը դնում և ոչ թե ՆՐԱ: Ինչո՞ւ է Գարեգին Նժդեհի անվան հրապարակում ահա 25 տարի խոյանում Սուրեն Սպանդարյանի հուշարձանը: Նժդեհը ազգայնականության ռահվիրան էր, մեծն պետայր, Սպանդարյանը ձախողակ բոլշևիկ էր, մականունը` «Իզգոյ»: Սա նույնն է թե իսպանախոս նարնջի արկղի վրա պատկերված լինի ապարանյան թթու խիար: Այո, տիար Անաստասը այնքան էլ հայեցի նաիրցի չէր, ինչպես Շահումյանը, Մյասնիկյանը, Խանջյանը... Նա խորհրդային ղեկապետ էր, ում համար ի պաշտոնե մեկ էին վրացին և էսկիմոսը, հայկական տոլման, եթե կարիք լիներ, ավելի անհամ կերակուր կթվար, քան ռուսական սալյանկան: Սակայն տիար Անաստասը (սա չանտեսենք) 20-րդ դարի խոշորագույն քաղաքական գործիչներից էր, մարդ, ով ծանրակշիռ դերակատարում ունեցավ Կարիբյան ճգնաժամի մարման գործում: Այսինքն, եթե լոռեցի Անաստասը լեզու չգտներ Չե Գևարայի և Ֆիդել Կաստրոյի հետ (այն տարիներին նրանց ուշագրավ մականուններով էին կնքել Հայաստանում, չնայած պատգամավոր չէին, Չէ Գրուլյան և Ֆեդկա Կաստրուլկին), ապա երկրագունդը շատ հնարավոր է ներքաշվեր երրորդ համաշխարհային պատերազմի արհավիրքների մեջ: Բայց քանի որ մեր երկիրը իրեն հռչակել է ժողովրդավար, պիտի որ այս հարցում ժողովրդավարություն հանդես բերի, այսինքն` բավարարի և հակամիկոյանականներին և անաստասասերներին: Ինչպե՞ս, մի՞թե երևակայությունը չի բավարարում: Այսպես, ըստ իս պետք է կանգնեցնել երկու միանման արձան կողք կողքի: Մեկը սեգ հայացքը Արարատին և ձուլված թուջից, մյուսը մեջքով դեպի լյառն Արարատ և գետը Արաքս և քիթը խիստ հայկական ուղղված դեպի Կրեմլի ժամացույցը: Հասկանալի է, որ այս արձանը կպատրաստվի կարմի բողկից: Այսպիսով մենք կբավարարենք բոլորի պահանջները, այսինքն` և ոչխարաց դմակը ուրախ խաղեր կտա, և գայլերը ինքնաբուխ կզկռտան: Առհասարակ ժամանակն է արժևորելու հայոց պատմության 21-րդ դարը համապատասխան արձանախմբով, ձևավորված ազգի երևելիներից և տեղադրված Հանրապետության հրապարակում, Լենինի արձանի պատվանդանի տեղում: Ահավասիկ արձանախումբը` գործիչն ու նրա գործի խորհրդանշանը սկզբունքով: Ահա Ծառուկյանը հաղթահասակ, աջ կողմում` խաղատները և տուկի թելերը, ձախում` «Նոյ» կոնյակն ու Նաիրան: Խնդրեմ, Լիմինդրովիչի աջ կողմում Մալաթիայի հրաձգարանն է, ձախում` Փակ շուկան, կենտրոնում, հասկանալի է` եռագույն շաքարաքլորը: Եվ այսպես շարունակ: Ընդունեք խորին հարգանքս այս տողերի հետ, ձեր խելառ գրիչ` Վռամշապուհ Սեթյան: