Դեռեւս առնչվելու ենք սեպտեմբերյան պատերազմի հոգեկան խանգարումների հետեւանքների հետ. ԱՀ դատահոգեբուժական հանձնաժողովի նախագահ
44-օրյա պատերազմը, բացի ֆիզիկական կորուստներից, առողջական, հոգեբանական լուրջ տրավմատիկ դրսևորումների հանգեցրեց։ Առավել ծանր վիճակում են գտնվում պատերազմի արհավիրքները տեսած արցախցիները, զինվորները, ինչպես նաև նրանց հարազատները, որոնք ծանր ապրումներ են ունեցել:
Հոգեբանական եւ հոգեկան ի՞նչ խնդիրների առաջ է կանգնեցրել պատերազմը` այդ ողջ արհավիրքը վերապրած արցախցի մեր հայրենակիցներին, «Իրավունքը» փորձել է հետաքրքրվել Արցախի հանրապետության Առողջապահության նախարարությանը կից դատահոգեբուժական հանձնաժողովի նախագահ ՀԱԿՈԲ ՀԱԿՈԲՅԱՆԻՑ հետ, ով անդրադառնալով պատերազմյան եւ հետպատերազմյան սթրեսին նախ նկատեց.
-Առհասարակ պատերազմի արհավիրքը` մարդու առաջին օրգան համակարգերից մեկը, որը ընկալում եւ տուժում է` դա մարդու հոգեկան` կենտրոնական նյարդային համակարգի ֆունկցիան է: Պատերազմական գործողությունների հենց սկզբից մենք ունեցանք սուր-սթրեսային խանգարումներ: Այնուհետեւ պատերազմի ընթացքում մարդու հոգեկան վիճակը կարծես թե ինչ-որ տեղ ադապտացվում է պատերազմական գործողություններին, սակայն մեք այդ ժամանակ ունենում ենք սուր խանգարումներ: Պատերազմի ավարտից որոշակի ժամանակահատվածում մենք գործ ենք ունենում հետ հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումների հետ, որոնք արտահայտվում են ինչպես հոգեկան ֆունկցիայի խանգարումների ձեւով, այնպես էլ ֆիզիկական խանգարումների ձեւով:
-Հնարավո՞ր է հետտրավմատիկ սթրեսը հանգեցնի հոգեկան խանգարումների:
-Հոգեկան խանգարումները ավելի ուշ են ի հայտ գալիս, որոնք այո, հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումների հեռավոր հետեւանքներն են: Ցավոք սրտի, Արցախի բնակչությունը եւ ընդհանրապես հայ ժողովուրդը անընդհատ գտնվում է սթրեսային խանգարումների մեջ: Եվ մենք` սկսած 2000 թվականներից, առնչվում էինք դեռեւս 90-ականների պատերազմի ժամանակ ի հայտ եկած հոգեկան խանգարումների հետ: Դրանք եւ տրվամատիկ եւ ռեակտիվ բնույթի էին: Մենք դեռեւս առնչվելու ենք 2020թվականի սեպտեմբերյան պատերազմի հոգեկան խանգարումների հետեւանքների հետ: Այսօր մենք հոգեկան խանգարումների աճ չենք ունենա, որովհետեւ դեռեւս թարմ է ցավը, մենք կունենանանք հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումների ձեւեր, իսկ մի քանի տարի անց մեր ունեցածին կավելանան նաեւ այս պատերազմի հետեւանքները:
-Այսինքն, հնարավոր է, որ այս պահին հետտրավամիտիկ սթրեսը առաջին հերթին լուրջ խնդիրների առաջ չկանգնեցի, եւ գլուխ բարձրացնի միայն մի քանի տարի ա՞նց:
-Այ՛ո, հոգեկան ախտահարման սիմպտոմատիկան, որով արդեն պետք է հոգեբուժները զբաղվեն` կունենանք որոշ ժամանակ անց: Եվ դա է պատճառը, որ ներկայումս հոգեբանները եւ հոգեթերապեվտները պետք է շատ ինտենսիվ աշխատանք կատարեն, որպեսզի հետտրավամիտիկ սթրեսային խանգարումները չվերածվեն հոգեբուժական հիվանդությունների:
-Այսօր, մեր արցախցիների հետ աշխատո՞ւմ են հոգեբաններ, որպեսզի հնարավորինս Ձեր ասած խնդիրները չեզոքացվեն:
- Այ՛ո, քանի որ Արցախում 90-ականների պատերազմական վերքերը դեռեւս թարմ էին, այդ իսկ պատճառով Արցախում հոգեբանական ծառայությունները ավելի լավ էր կայացած, քան ՀՀ-ում: Այլ խնդիր է, որ մենք ունենք խնդիր աշխատելու այն զինվորականների հետ, ովքեր անցել են ողջ պատերազմի միջով: Իհարկե, ՀՀ-ում ունենք վերականգնողական հոգեբանական կենտրոն, որը բավականին դրական ազդեցություն է ունենում, ցանկալի կլիներ, որպեսզի նմանատիպ մի կառույց էլ լիներ Արցախում, որպեսզի Արցախի զինծառայողների հետ նույնպես աշխատեին: