Հայ ժողովրդին որբի գլխի տեղ չպիտի դնեն

Դրամատուրգ Կարինե Խոդիկյանի հետ մեր զրույցը ծավալվեց հիմնականում վերջին շրջանում նկատվող քաղաքացիական ակտիվության, մտավորականի տեղի ու դերի, ինչպես նաեւ արդի գրականության, մասնավորապես` դրամատուրգիայի շուրջ:

-Մեկը երկու կլիպ նկարում, մյուսը`մի երգ ձայնագրում, երրորդը` մի բրոշյուր տպագրում, եւ այդ բոլորն իրենց համարում են մշակույթի մարդ, ավելին` մտավորական: Ըստ Ձեզ, ո՞րն է իսկական մտավորականը:

- Մեր երկրի «խիարը ծուռ է բուսնում» նաեւ նրանից, որ մեր իրականությունը դիֆերենցված չէ՝ ամեն ինչ խառնված է իրար։ Ընդունված բան է, ով կլիպ է հանում, նրան ասում են «կլիպմեյքեր», ով որ երգ է երգում, նրան ասում են երգիչ կամ երգչուհի (դեռ որակի մասին չեմ ասում), ով նկարում է` նկարիչ…  Բայց հիմա մարդկանց տարբերակումն ըստ իրենց արած գործի` խառնիփնթոր վիճակում է, որովհետեւ Ձեր ասած` մի երկու կլիպ հանած կլիպմեյքերն առանց խղճի խայթի իրեն կարող է հայտարարել… ոչ ավել ու ոչ պակաս` ռեժիսոր: Առայժմ, ստիպված, մի կողմ ենք դնում պարզապես ինչ-որ պապայի կամ ինչ-որ մեկի հովանավորությամբ ծվծվացող «ծիտիկին» եւ երգի շնորհով օժտված  երգչի համեմատությունը, քանի որ այսօրվա  «մշակութային օրակարգ ձեւավորող էլիտան» այդ երկուսին էլ դնում է նույն հարթության վրա: Սա մեր այսօրվա աբսուրդի ե՛ւ սկիզբն է, ե՛ւ վախճանը: Մնում է միայն սպասել այն երանելի օրվան, երբ ամեն մեկին կտրվի իր տաղանդի չափով։ Իսկ հիմա մտավորականի մասին: Ինձ համար մտավորական է Հովհաննես Թումանյանը։ Գրող` մեծատառով, ում գործերն այսօր ամենապահանջվածներից է, եթե ոչ` ամենապահանջվածը ընթերցողի կողմից: Բայց նա մտավորական է, որովհետեւ այն դժնդակ օրերին, երբ գրողների մի մասը միայն գրում էր, ոմանք օտար ափերից էին դարդ անում հայրենիքի համար, Թումանյանը սպիտակ դրոշով հաշտություն էր քարոզում, գաղթական որբերի կյանքեր  էր փրկում։ Սա է մտավորականը: Մի առիթով նույնիսկ փորձեցի բանաձեւել` մտավորականը իր գործի պրոֆեսիոնալն է (լինի իրավաբան, ֆիզիկոս, գրող թե նկարիչ), ով նաեւ ունի  քաղաքացիական դիրքորոշում եւ այն բարձրաձայնելու կամք։ Այս երկուսի համադրումն է ինձ համար մտավորականը։

-Կան գրողներ, նկարիչներ, բանաստեղծներ, ովքեր ասում են՝ մենք մեր ասելիքը ներկայացնում ենք ստեղծագործությամբ` նկարով, բանաստեղծությամբ…

- Հասարակությունը նրանց արժանիորեն ճանաչում է որպես նկարիչ, քանդակագործ, բայց երբ հասարակական հնչեղություն ունեցող հարց է ծագում, նրանցից պատասխան այդ նույն հասարակությունը համարյա թե չի ակնկալում: Դա ոչ վատ է, ոչ լավ, իրականությունն է ընդամենը: Երբեմն ինքս ինձ ասում եմ` դու էլ փիլիսոփայորեն նայիր շուրջդ կատարվողին, ոմանց նման ասա, որ ժամանակ է պետք` նորմալ կյանքի հասնելու համար, ու միայն գրիր քո պիեսներն ու սցենարները: Ի՞նչ թաքցնեմ, երբեմն անգամ նախանձում եմ միայն իրենց ստեղծագործական աշխարհում ապրողներին, բայց… շա~տ երբեմն: Ի վերջո, ամեն մեկն ապրում է իր ընտրությամբ: Եվ Ձեր նշած ստեղծագործողներն այդպես մտածելու եւ ապրելու նույն իրավունքն ունեն, ինչպես ես` իմովի մտածելու եւ ապրելու  իրավունքը:

-Վերջին շրջանում ավելի շատ քաղաքացիական ակտիվություն է նկատվում, կուսակցությունները, կարծես թե, իրենց տեղը զիջել են քաղաքական ակտիվիստներին: Դա ինչի կարող է հանգեցնել:

-Քաղաքացիական շարժումն անհրաժեշտ է, բայց քաղաքացիական շարժումը, քաղաքացիական ակցիաներն արդյունավետ են ժողովրդավարական կայուն ավանդույթներ ունեցող երկրներում, որտեղ առաջինից մինչեւ չորրորդ իշխանություն անկախ գործելու օրենքով է պաշտպանված: Եվ երբ մի համայնքում ինչ-որ մի բան «այնպես չի գնում», համայնքի բնակիչները ոտքի են կանգնում եւ իրենց լոկալ խնդիրը լուծում են: Այսօր քաղաքացիական շարժումը մեր հասարակությանը տանում է փակուղի, որովհետեւ հազարումի լուրջ գլոբալ խնդիր ունենք, եւ ոչ մի քաղաքացիական շարժում, ոչ մի քաղաքացիական նախաձեռնություն այդ խնդիրները չի կարող լուծել: Հեծանիվ չեմ հայտնագործի, եթե ասեմ, որ երկրի ճիշտ զարգացման համար պիտի լինի իշխանություն եւ պիտի լինի ընդդիմություն: Պիտի լինի իշխանություն` ինչքան կարող է ուժեղ, իսկ ընդդիմությունը պիտի լինի ուժեղ: Ու եթե այսօր այս վիճակում ենք, երբ իշխանականի թացը ընդդիմադիրի չորից չենք տարբերում` մեղավորը մեզանից ամեն մեկն է: Եթե քաղաքացիական այս լոկալ կղզյակների փոխարեն ունենայինք ուժեղ ընդդիմադիր ուժը, տեսնեմ`  հրամանատար սպանած 18 տարեկանը… (չգիտեմ էլ` նրան ինչ ասեմ) այսօր ազատ կֆռֆռա՞ր Երեւանի կամ Գորիսի փողոցներով:

-Իսկ հնարավո՞ր է այդ հասարակական շարժումներն առվակի պես միանան, դառնան գետ:

- Չեմ կարծում: Պարզապես նորից պետք է մեր քաղաքական դաշտում գտնվող, իրենց ընդդիմադիր համարող կամ մեր կողմից ընդդիմադիր համարվող քաղաքական  ուժերից մեկը կարողանա իր մեջ ուժ գտնել իշխանությանը իսկապես դիմակայելու համար, եւ նա կգրավի պարապ մնացած տեղը, որի պատճառով այսօր նաեւ այսպիսի անհուսության եւ անտարբերության մթնոլորտ է տիրում:

-Հայ ժողովուրդն իրեն որտե՞ղ պետք է տեսնի` Ռուսաստանի՞, թե Եվրոպայի հետ:

-Որպեսզի հայ ժողովուրդն իրեն ինչ-որ մի տեղում տեսնի, նախ հայ ժողովրդին որբի գլխի տեղ չպիտի դնեն: Ես չեմ ասում, որ պիտի տային` պայմանագրերը կարդայի, բայց ես պիտի գոնե ընդհանուր գծերով իմանայի, թե ինչի մասին է խոսքը… Իսկ հիմա խոսելու իրավունք չունեմ, որովհետեւ չգիտեմ` Եվրոպան եւ Ռուսաստանը կոնկրետ ինձ ինչ են առաջարկել: Իսկ առաջին հերթին ինձ հուզում է երկու խնդիր. առաջինը` ո՞ր մեկն է երաշխավորում Ղարաբաղի ապահովությունը: Եվ երկրորդը, ո՞ր մեկն իմ կողքին կկանգնի, եթե ես ուզենամ չկեղծված ընտրություններ անցկացնել իմ երկրում: Չգիտեմ` այդ երկուսից որ մեկն ինձ ինչ է առաջարկում, ես հիմա ո՞ր մեկի համար կռիվ տամ: Ոմանց թվում էր, թե մի օրում կայացած հերթական ստորագրումից հետո պիտի ընդվզում լինի: Բայց ինչի՞ դեմ ընդվզեն: Մենք ի՞նչ գիտենք` ինչը ինչով են փոխարինել, մեզ ո՞վ է բանի տեղ դրել: Սա, գիտե՞ք, ինչ դաժան ինքնախոստովանություն է, այսինքն` ես չկամ իմ երկրում որպես քաղաքացի, ես չկամ իմ երկրում որպես մարդ, ումից ինչ-որ բան կախված է: Եվ եթե չեմ ուզում չեղած տեղը գոռացողի հիմար տպավորություն թողնել, այս հարցում պիտի լռեմ: Բայց ի՞նչ եմ խոսում ՀՀ սովորական քաղաքացու մասին` ի դեմս ինձ, եթե իշխող  կուսակցության ներկայացուցիչներն անգամ հստակ ոչինչ չգիտեին ու մի ժամ առաջ մի բան էին ասում, մի ժամ հետո` բեւեռայնորեն հակառակը…

Հարցազրույցը` Ռուսլան ԹԱԹՈՅԱՆԻ