Հրեշտակս, մի վախնար. ես չեմ մեռնի, ես երկար կապրիմ. Վահագն Հովնանյան

Tert.am-ը գրում է. Իսկ դուք ի՞նչ հարց կտայիք մեռնող մարդուն. ես միայն այս հարցը կտայի լրագրողին՝ աշխատանքի վերցնելուց առաջ: Սա՝ տառապանքով ձեռք բերված փորձից: Իսկ հիմա տառապանքի մասին.

Մամուլը գուժել էր մեծահամբավ Վահագն Հովնանյանի առողջական ծանրագույն վիճակի մասին.տան դուռը կրնկի վրա բաց էր. ամենուր բժիշկներ էին վազվզում. քիչ անց միացավ արհեստական շնչառությունը. ճնշումն ընկնում էր. կարճ ժամանակ անց մահճակալի մոտ խմբվեց երկրի մտավոր ընտրախավը և…հիվանդասենյակը լցվեց երգով:

Գեղեցիկ է մեռնում՝ ասաց նրանցից մեկը: Մյուսը թե՝ ապրեց փառահեղ ու իմաստուն մի կյանք. առանց թաշկինակի, հենց ձեռքերի մեջ փղձկացող երրորդը մի երկար ու անվերջանալի պատմություն էր սկսել մարդու վաղ մանկությունից և ընդհուպ հասել երիտասարդության մատույցները, երբ չորրորդը, հավանաբար սրա լացը կտրելու հույսով, մոտեցավ, գրկեց հիվանդի գլուխն ու շատ բարձր ձայնով հարցրեց՝ լավ կերևիս, կարծեմ այժմ ցավ չունիս: Ոչ, ամենևին, հրեշտակս՝ պատասխանեց մարդը: Ո՜հ, ադիկա շատ լավ է, որ առանց ցավի կմեռնիս: Չէ, չէ, մի վախնար, չեմ մեռնի՝ խուլ արտասանեց մարդը և սկսեց ամբողջ թոքերով երգել. ձա-խորդ օ-րե-րը ձըմ-ռան նը-ման կու-գան ու… հանկարծ ճնշումն ու սրտի ռիթմը երևակող էկրանը սևացավ: Մի՛, մի՛ անհանգստացեք՝ ծանր լռության խորքից լսվեց մարդու ձայնը՝ թագս ընկավ: Ի՞նչ…Աս թագը՝ ասաց նա ցույց տալով շնչառության սարքից դեպի գլուխը հոսող անոթների կույտը: Այ հիմա մոտեցիր և հարցեր տուր՝ բարձր հուշեցին մեջքիս հետևից:

Ե՞ս, ինչո՞ւ…պետք չեն հարցեր՝ մի կերպ պատասխանեցի ես: Մարդը ժպտաց և նայելով ուղիղ աչքերիս ասաց՝ կուզե՞ս հետս զրուցել, զրուցե, կհիշեմ, անցյալ անգամն ալ ահագին գաղտնիքներ տվի քեզի:

Զրուցե՞մ, ի՛նչ զրուցեմ, այն էլ այս պահին, այսքան վկաների ներկայությամբ՝ սարսափով մտածում էի ես, բայց վրայիցս գնացող սառը ջուրն ուր որ է կծորար հատակին, եթե չհասցնեի մարդուն գոնե երկու հարց տալ, որ գոնե կարողանամ ճողոպրել սենյակից.

-Կուզե՞ք Ձեզ ձայնագրեմ, ասելիք ունե՞ք:

-Եթե դուն կուզես՝ ձայնագրե. դուն ինձի ասելիք ունի՞ս:

Լռություն. դե արի ու դուրս արի այս հարցերի տակից. մեկ էլ որտեղից որտեղ միտքս ծակեց Սարոյանը, թևավորվեցի մի պահ՝ տեսնես կարո՞ղ եմ նրա ասածն այստեղ խաղարկել. Սարոյանը հուշել էր, չէ՞. «մեռնող մարդուն ես չէի ասի՝ ոնց ես, ես նրան լավություն կանեի և կասեի՝ ինչու ես նման հիմարություն անում. գուցե դա ամենամեծ լավությունն է, որովհետև այդ մարդը կծիծաղի մեռնելուց առաջ».մտքինս սա էր, բայց ձևակերպվեց այսպես.

-Հիշո՞ւմ եք, Սարոյանն ասում էր…, ասում էր երգը չի կարող սուտ խոսել, ավելի լավ է երգենք, չէ՞:

-Այո, կըսեր երգն է հայոց պատմությունը: Կըսեր՝ իմ մեծ մայր Լուսնթագ Կարօղլանյանը ու զորավոր, վայրենի երգեր կերգեր: Երգերը եթե շատ երգվին, երբեք չեն մեռնիլ: Եկուր քեզի մի գաղտնիք ալ ասեմ. անհոգ, անհոգ մնա, ես հիմա չպիտի մեռնիմ…

Երկու օր անց մարդն իրեն բարձրացրել էր անկողնուց, դեն նետել գլխին ամրացված «թագը» և իր ամենասիրած թանապուրը ճաշակել ընտանեկան մեծ սեղանի շուրջ: Երրորդ օրը. ճաշին՝ քյաբաբ, իսկ ճաշից հետո՝ հաղթական ավարտով նարդի: Չորրորդ օրը մարդն առավոտ կանուխ արթնացել և գնացել էր աշխատանքի: Ահա պատմություն այն մասին, թե ինչու և ինչպես չպիտի մեռնել…

-Ողջույն, պարոն Հովնանյան. տեսեք, ինչ հրաշք է, արծի՜վ՝ մարդու պես եկավ ու նստեց կողքիս…

-Օ՜, իրավ որ հրաշք.տեսնիս ինչպե՞ս հասավ մեզի հավքերի աս թագավորը:

- Իսկական թագավորի պես էլ հրաժարվում է հարցազրույցից, որ պարզենք, թե որտեղից է գալիս և ուր է գնում…

-Ես կխոսիմ անոր հետ. եկուր, եկուր…կարծես հիվանդ է, վիրավոր է. ոհ, ո՛հ, խածեց, խածեց:

-Վա՜յ, սպասեք, մի րոպե…բժիշկ կանչենք, ամա՜ն, արյուն է գալիս…

-Բան մը չէ, մի անհանգստանա, արծիվը ձեռքս համբուրեց, ուժ տվավ ինձի, բայց անոր սիրտն ալ իր տունը կուզե, իր լեռը կուզե. չես նեղանա՞ր, որ բժիշկ կանչենք իրեն բժշկի ու թողունք, որ երթա, իր ազատությունը վայելե, չբանտենք անոր, թող գնա ճախրե, անոր համար աս թաղամասը խիստ նեղ է:

-Իհարկե, իհարկե, բայց Դուք լա՞վ եք զգում Ձեզ:

-Այո, հրաշալի: Գիտե՞ս, ցավերուն պետք չէ շատ ականջ դնել, հավատալ: Ապրիլին ցավեր ունեցա փորիս մեջը. գացի բժիշկներն ասին քաղցկեղ ունիս։ Գացի Ամերիկա, քննեցին, ընկերներս ինձի ասին, թե բան մը չկրցան գտնել։ Բայց քրոջս ասել էին, թե երկու ամիս ունիմ ապրելիք։

- Ի՞նչ մտածեցիք այդ պահին:

-Չհավատացի։

-Իսկ եթե հավատայիք, ինչպե՞ս կապրեիք այդ երկու ամիսը:

-Գործերս կավարտեի. այսքան մարդ ինձի հավատաց, ես չեմ կարող նրանց հուսահատ ձգել: Այսքան ժողովուրդ ինձի հետ հույս է կապել, ինձի գործընկեր է դարձել, ինչպե՞ս թողնիս, որ ադոնք պարապ երթան։

-Բայց ասում են, մարդ այնքան պինդ պիտի հավատա անմահությանը, որ ցանկացած մեկի պարտքով փող տա այն աշխարհում վերադարձնելու պայմանով:

-Նախ երբեք չպիտի տաս վերադարձի ակնկալիքով, ոչ աս, ոչ ան աշխարհում: Հսկա հաճույք մըն է տալը։ Կարծես տեղ մը կառնես աշխարհի մեջ և այդ մարդերն ալ հետդ պիտի ընկեր ըլլան։ Հրաշալի, հրաշալի միտք է տալը, դա հաճույք մըն է, որ միայն տալով կզգաս, ոչ թե կսպասես բան մը։ Երբեք չպետք է սպասես բան մը իրենցմե։ Միայն տաս և ուրախանաս իրենց հաջողություններով։ Չսպասես և չխոսիս երբեք, որ տված ես։ Երբեք: Իմ մտքիս չկա մահը, թե որ մեռնիմ ի՞նչ պիտի ըլլա։ Պիտի ապրիմ։

Ցավեր ունիմ, բայց վստահ եմ, որ պիտի երկար ապրիմ։ Մարդերը, երբ ինձի կտեսնան, հիմա մեկ մաղթանք կուտան՝ երկար կյանք ունենաս: Չեմ գիտեր, թե շատեր որտեղեն ինձի գիտեն, բայց ամենն ալ աս կմաղթեն ինձի։

-Մարդոց ձայն, Աստծո ձայն…Դուք կարծես սարոյանական կերպար լինեք, երբ ձեզ տեսնում եմ, մտքիս Սարոյանն է: Այ, հիմա էլ, փոխանակ հարց տամ, մի պատմություն հիշեցի. լսե՞լ եք, երբ Սարոյանն առաջին անգամ Հայաստանը տեսել է, ինչ է ասել, հարցրել է՝ դուք հոս ոստիկաններ ունի՞ք, ասել են՝ իհարկե ունենք. հարցրել է՝ դուք հոս գողեր ունի՞ք, բանտ ալ ունի՞ք, դե ասել են՝ ինչպես չունենք, վերջում հարցրել է ՝ կներեք, դուք այստեղ բոզեր, բոզանո՞ց ալ ունիք, պատասխանել են՝ անշուշտ, այդ էլ կա, Սարոյանը թե` է՜ շնորհքով երկիր է: /Ծիծաղում ենք.- Վ. Ս./

-Բայց այսչափ շնորհքին Հայաստանը կդիմանա՞. Հայաստանը երազ մըն էր ինձի համար՝ մանկությունից կուզեի Հայաստան գալ։ Հայերենը լսեի չէ՝ սիրտս կթռներ: Իմ ամենամեծ երազանքս է, որ ճիշտ Հայաստան ունենանք։ Ճիշտ, ճիշտ: Արժանի ենք, մենք արժանի ենք. հրաշալի երկիր, հրաշալի ժողովուրդ։ Ժողովուրդը խենթենալիք ժողովուրդ է։ Որ նոր եկա սկսեցա օդանավի մեջ դիտմամբ երկրորդ կարգը նստել, որ բոլոր սփյուռքահայերուն հարցնեի՝ առաջին, երկրորդ անգա՞մ ես եկել Հայաստան, ի՞նչ սիրեցիր, ու՞ր գնացիր։ Քեզի պես այսպես ինտերվյուներ կանեի օդանավին մեջ: Իսկ ամենավերջին հարցումս դիտմամբ այնպես կանեի, որ սիրով վերջանար, կասեի՝ Հայաստանին մեջ ամենա-ամենասիրածդ ի՞նչ էր։ Ու շատերի միտքը մեկ էր, կըսեին՝ ամենասիրածս հայ ժողովուրդն էր, ամենեն սիրունը: Խենթենալիք է աս ժողովուրդը. արժանի, արժանի…/Հուզվում է.-./

-Ո՞վ է հայը. կուզեի մի պահ մոռանանք, թե մեզնից առաջ օտարներն ու յուրայիններն ինչ են պատասխանել այս հարցին, և մենք մեզ մի հատ կրկին չափենք ոտքից գլուխ՝ ով է հայը այս ժամանակի մեջ, հենց հիմա:

-Քեզի մի պատմություն պատմեմ. Ամերիկային մեջ զօրուգիշեր կաշխատեինք. գիշերը կուգայի երեխաներս պառկած էին, չէի տեսներ իրենց մեծնալը։ Օր մը տիկինս՝ Հասմիկը, ինձ կանչեց, թե՝ Վահագն, մանկապարտեզի մեջը բժիշկ մը, հոգեբան կա, որ կուզե խոսել հատուկ հայրերուն հետ: Ասեցի՝ լավ, կուգամ։ Ու գացի: Աս հոգեբանը սկսավ պատմիլ, որ երբ երեխան գիշերը կարթնընա հոր պարտականությունն է երթալ ու անոր համար կաթ բերել, որ երեխան բացի մոր փափուկ ձեռքեն ճանաչե նաև հոր կոշտ ձեռքը: Հետո ըսավ, թե ՝ եթե պիտի կռվեք, գացեք հեռու, որ երեխաները մեծնան՝ չիմանալով հոր և մոր անհամաձայնությունները։ Հասմիկին ասացի ՝ ել երթանք, աս մեր տեղը չէ։ Բայց բժշկին ասի՝ դոկտոր, ես քեզ հարցումներ ունիմ, ասի՝ կտեսնամ, որ իմ տաբատս կհանես և կնոջս փեշը ինձի կհագցնես։ Ամեն մարդ սկսավ խնդալ։ Ասացի՝ ես համաձայն չեմ Ձեզ հետ, նախ մայրը սխալ կընե, որ կզրկե երեխային իր կաթից, իսկ ես կուրծք չունեմ, Աստված ան կնոջս տվեր է: Երկրորդ՝ ըսի, որ կուզեմ պոռալ կնոջս վրա, կուզեմ երեխաներուս դիմաց ընել, որովհետև ճիշտ կյանքն է ասիկա։ Չեմ ուզեր, որ երեխան հետո ասե, թե իմ հայրս ու մայրս ասանկ բաներ չէին ըներ, ադոր համար է, որ այսքան երկար ապրեցան իրար հետ: Իր ընտանիքի բաժանման հարց է սա:

-Այդ դոկտորը գիտե՞ր, որ խոսում է հայ տղամարդու հետ:

-Օ՜, ոչ, ինքը չիմանալով, որ ես հայ եմ, ըսավ՝ աշխարհում եզակի ազգեր, ժողովուրդներ կան, որ հիմա ունեն ավանդական, նմուշ ընտանիքներ: Եվ բերավ հայերուս օրինակը, որպես ընտանիք-ժողովուրդ: Ես էլ պոռթկացի՝ դոկտոր, ես հայ եմ, ես հայ եմ:

Հայու ընտանիքը հայկական կուլտուրայի ամենեն խոսուն արժեքն է՝ ինչ է մայրը, ինչ է հայրը, ինչ է տունը, ինչ չքնաղ է հայերեն խոսքը, ինչ է ընկերը, բարեկամը, ամբողջը՝ սեր է: Հենց կուլտուրան կպահե ժողովուրդը, երկիրը: Ատիկա պետք է վայելենք, ատով մենք հայ ենք մնացած, ատիկա պահած է մեզի։

-Անընդհատ նոր խաղալիքներ փնտրող տղամարդու համար սիրելի կինը ձանձրույթ չի՞ դառնում:

-Օ՜, նո, ոչ, երբեք: Ես Հասմիկի հետ եմ արդեն 57 տարի և մեկ վայրկյան անգամ ձանձրացած չկամ: Ամենքս ալ ամեն տարվա մեջ նոր բաներ կստեղծինք, մեր կյանքը կնորոգինք։ Բայց ամենագեշ բանը եղավ։ Հասմիկս 2006-ի հունվարի 19-ին, որ մենակս եկած էի Հայաստան, ինքն այնտեղ վերելակից ընկավ… կորավ աջ աչքի տեսողությունը, հիշողությունը վնասվեց, շաքարը բարձրացավ: Բայց իմ կինս ինձ համար իմ նույն կինս է՝ շատ սիրելի:

-Գիտեմ, գիտեմ ինչպես եք նրան խնամում, հագցնում շորերը, սանրում վարսերը…հուզիչ է, բայց կարծեմ հիշողությունը մինչև վերջ վնասված չէ…

-Գիտես, ես անոր հետ վարժություններ կընեմ, իրեն թեստի կդնեմ՝ աս մարդը կճանչնա՞ս, որ իրեն կնոջը sweetheart կըսեր։ Հա կըսե, իսկ ասա ինձ՝ ինչ է ան Մանվելյանի կնոջ անունը…կհապաղե, նորեն կըսեմ՝ Լուսինե է, կհիշե՞ս։ Կհարցնեմ՝ ամեն անգամ, երբ ճաշերը կուտար ի՞նչ կըսեր ադ Լուսինեն. լուռ կնայե աչքերուս. կհուշեմ նորեն՝ պաբա, պաբա աս ինչ…ու արդեն ինքը կշարունակե՝ աս ինչ համով է: Հին եղելությունները կհիշե, բայց օրը տասն անգամ ինձի կհարցնե՝ այս օրը ի՞նչ օր է։

- Երբ առաջին անգամ Ձեզ միասին տեսա, գիտե՞ք տիկին Հասմիկի ինչն ինձ զարմացրեց ու հիացրեց. ես չէի տեսել սեղանի շուրջ իր ամուսնու կողքին նստած մի կնոջ, որ այդպես կլանված լսի նրա բոլոր կենացները: Սովորաբար, կենացները ամենապերճախոս տղամարդու մոտ էլ կրկնվում են, չէ՞: Բայց նա սեղանի շուրջ կլանված լսում էր հատկապես Ձեզ, ու ես այդ պահին մտածում էի՝ կնոջ այսպիսի հավատն ու հիացմունքն է իր տղամարդուն դատապարտում հաղթանակների, այդպիսի տղամարդը երբեք չի կարող անհաց տուն վերադառնալ:

-Ա՜հ.Հասմիկս հանճարեղ կին է: Այնքա՜ն գեղեցիկ կյանք ենք ապրած միասին: Անանկ կին մըն էր, անանք կին…գաղութին մեջ ամենապաշտված կինն էր: Մենք մի առանձին կազմակերպություն էինք Ամերիկայի համար։ Անանկ առիթներ կստեղծեր, որ գաղութը իրարու գա։ Կպաշտեին իրեն։

-Ուրիշ կնոջ երբևէ չե՞ք սիրահարվել:

-Մեկ անգամ, երբ դեռ Հասմիկին չէի տեսած և 16 տարեկան էի խենթի պես սիրահարվեցա։ Իրաքի մեջ էր։ Հետո ունեի իհարկե, բարեկամուհիներ, բայց սիրուհի երբեք չեմ ունեցել։ Լավ բարեկամներ էինք։ Մեկը կար, որ երևի կրնայի համոզվիլ, բայց տեսնալուս պես Հասմիկը, ամեն մարդ միտքես ելավ և ինքը մնաց։

Շարունակությունը՝ սկզբնաղբյուր կայքում: